Mistrz Ryszard – 16. rocznica śmierci Ryszarda Smożewskiego

Przypomnijmy więc tego, którego zwano – Golden Boy

Ryszard Smożewski (1930 – 2008) był dzieckiem Zamojszczyzny, gdzie w Biłgoraju w ciężkich powojennych latach spędził dzieciństwo, i skąd wyruszył aby „zdobyć świat…” Jeszcze będąc w szkole średniej podejmował próby dziennikarskie i to wtedy zadebiutował w kieleckim dzienniku „Słowo Ludu”. Po edukacji w Warszawie powrócił z nakazem pracy (takie były czasy) do „swoich” Kielc i już swojej gazety przez całe lata był czołowym publicystą, szczególnie znanym z cotygodniowych felietonów (część z nich ukazała się później w osobnej książce). Jako dziennikarz współpracował ze sławną w tamtych czasach „Polityką” oraz nie mniej popularnym tygodnikiem „Szpilki”.
Założył w Kielcach słynny środowiskowy Klub Dziennikarza i Aktora. Tam zaistniał jako twórca i reżyser stworzonego przez siebie Teatru Faktu. To u niego zadebiutował Jan Nowicki. Swoje monodramy prezentowali tam m.in. Ryszard Filipski i Henryk Giżycki. Wtedy też nawiązał współpracę z teatrem dramatycznym w Kielcach i „Bagatelą” w Krakowie, gdzie przez czas jakiś pełnił funkcję kierownika literackiego.
Był rok 1972, kiedy podjął współpracę z Teatrem im. L. Solskiego w Tarnowie, w którym wyreżyserował na małej scenie „Czapę” Janusza Krasińskiego, a później już na dużej scenie „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Warto dodać, iż debiutowała w tym spektaklu tarnowianka, znana krakowska aktorka Ewa Czajkowska, późniejsza wieloletnia życiowa partnerka Ryszarda.
Smożewski objawił się w budynku przy ulicy Mickiewicza, jako młody gniewny, wręcz skandalista, który miał zmienić oblicze ówczesnego skostniałego i prowincjonalnego teatru w nowoczesny przybytek Melpomeny. I zmienił, dosłownie w sensie materialnym (wraz z jego przyjściem zakończył się generalny remont budynku teatru) i artystycznym. Zatrudnił całą plejadę absolwentów z łódzkich i krakowskich szkół teatralnych, którzy wraz z młodymi reżyserami, scenografami, kompozytorami w krótkim czasie stworzyli prawdziwy teatralny „dream team”.

W powszechnej opinii Smożewski miał świetna „rękę do aktorów”. O tym, że się nie mylił najlepiej świadczą kariery aktorskiej młodzieży startującej w Tarnowie. Do dzisiaj brzmią mi w uszach drewniane chodaki, w których prywatnie chodził po teatrze młodziutki Krzysiu Stroiński (czas jakiś mieszkał nad pracowniami teatralnymi w budynku zaplecza). To był czas kiedy kręcił on swój pierwszy serial, kultowe „Daleko od szosy”. To właśnie u nas Andrzej Grabowski poskramiał na scenie szekspirowską złośnicę czyli Anię Tomaszewską, swoją późniejszą żonę. Podobnie było ze zjawiskowym Andrzejem Malcem, który zaangażował się do naszego teatru tuż po nakręceniu słynnego filmu „Trzeba zabić tę miłość”).
No a apogeum wszystkiego był „Złoty chłopiec” z Andrzejem Bieniaszem w roli głównej (od nas trafił do Teatru „Ateneum” w Warszawie), rozgrywany na bokserskim ringu ustawionym na środku widowni, na który widzowie przyjeżdżali m.in. z Krakowa. To było jedno z najgłośniejszych osiągnięć Smożewskiego.

W tamtych latach wszyscy pracownicy, a było ich w pewnym momencie aż 140, w tym 34 aktorów (!), traktowali ten teatr jak własny dom i azyl, tworząc jedna wielką teatralną rodzinę.

Smożewski był teatralnym wizjonerem, działał niezwykle dynamicznie, nierzadko wbrew utartym schematom i procedurom. Był na wskroś pluralistyczny, otwarty na różne opcje polityczne i ludzi. Wprawdzie regularnie spotykał się z pierwszym sekretarzem KW PZPR Stanisławem Opałką, ale bywał też w rezydencji tarnowskiego ordynariusza, ks. abp Jerzego Ablewicza. W jako jednym z pierwszych w Polsce teatrów wystawiono w Tarnowie sztukę „Brat naszego Boga” Karola Wojtyły, z którym już jako papieżem dyr. Smożewski korespondował w tej sprawie. Obok sceny dramatycznej rozpoczęła działalność też Scena Lalkowa, której kierownictwo sprawowała Ewa Marcinkówna.

„Solski” Smożewskiego dla swych teatralnych projektów adoptował różne miejsca i przestrzenie: w zamkach (m.in. w Nowym Wiśniczu i Dębnie, gdzie gościnnie występował Marek Grechuta); w pałacach i dworach (m.in. w Dołędze); w kościołach. Także w tzw. objeździe, który obejmował całą południową Polskę, od Śląska po Bieszczady, sprawiając, że teatralne przebywały poza swoją stałą siedzibą całe tygodnie.
Za dyrektorskiej kadencji Ryszarda Smożewskiego Tarnowski Teatr uzyskał szereg nagród i wyróżnień w rozmaitych konkursach i festiwalach. M.in. pierwszą nagrodę w Ogólnopolskich Spotkaniach Teatralnych Kalisz `75; pierwszą nagrodę Ogólnopolskich Konfrontacji Teatralnych w Opolu, nagrodę dla Andrzeja Grabowskiego za główną rolę w spektaklu Marka Piwowskiego „Przepraszam czy tu biją” na Ogólnopolskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu, tudzież kilka nagród Ministra Kultury i Sztuki za całokształt działalności teatralnej. Zostały również dostrzeżone indywidualne zasługi Ryszarda Smożewskiego, jako dyrektora Tarnowskiego Teatru – w 1976 roku przyznano mu Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Przez kilka lat Smożewski, co warto dodać, był głównym reżyserem krakowskiego ośrodka telewizyjnego, dzięki czemu „Solski” zaistniał również na szklanym ekranie.
Łącznie Ryszard Smożewski wyreżyserował w teatrach (m.in. Kielc, Wrocławia, Koszalina, Częstochowy, Katowic, gdzie był kierownikiem Sceny Kameralnej) i w telewizji ponad 100 widowisk.
Po raz pierwszy też w dziejach tarnowskiej sceny nawiązana została współpraca z teatrami zagranicznymi – z rumuńskim Sibiu, ukraińskim Żytomierzem, węgierskimi Kacskemet i Kiskores, słowacką Nitrą. Wymieniano reżyserów, scenografów i całe spektakle.