Leszek Szaruga (właśc. Aleksander Wirpsza), poeta, pisarz, tłumacz poezji niemieckiej, rosyjskiej i ukraińskiej; wykładowca uniwersytecki, redaktor, krytyk literacki i eseista. Zmarł kilka dni temu w wieku 78 lat. Ważna postać polskiej literatury odeszła na niebiańskie spotkania autorskie, ale na zawsze pozostanie w pamięci Teatru Nie Teraz.
Wydany w podziemiu w latach 80-tych tam poezji Szarugi pt. „Między wierszami wierszy” stał się inspiracją przedstawienia TNT (o tym samym tytule) powstałego w roku 1983, a którego właściwa premiera (w obecności Leszka) odbyła się w styczniu roku 1984 w piwnicznej Galerii Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Co to był za czas, co to był za spektakl…
Była to, jak pisaliśmy w okolicznościowej „zajawce”: Wielopłaszczyznowa teatralna opowieść o rzeczywistości, gdzie zakazane jest nawet milczenie, a słowa służą kłamcom i tylko bardzo rzadko poetom.
Autorem scenariusza, scenografii, reżyserii był Tomasz A. Żak, twórca TNT. Opracowanie muzyczne było dziełem Jana Kołodziejczyka. Finalna obsada aktorska to: Dorota Bojan, Anna Kańska, Tomasz Basarabowicz, Jacek Czaja, Piotr Filip, Marek Zięba i Tomasz A. Żak. Towarzyszącą na żywo każdemu przedstawieniu muzykę kreowali: Renata Fic – flet, Dorota Kuźma – skrzypce, Mirosław Rękas – pianino. Warto przypomnieć, że wyjątkowy plakat do pierwszej wersji przedstawienia wykonał Wojciech Dudziak. Plakat wersji drugiej, odwołujący się wprost do tego pierwszego, powstał z inspiracji reżysera spektaklu.
Początkowe poszukiwania tekstów do scenariusza oscylowały wokół twórczości Stanisława Barańczaka, Wita Jaworskiego i Juliana Kornhausera, aby ostatecznie skupić się na wierszach Leszka Szarugi, m.in. tym:
Zamieńmy kolory i wiersze
niech dziwią się sobie
zwłaszcza słowu słowo
to prawda
Zamieńmy wszystkie proporcje
wokoło martwi ludzie
bawią się rozmową
to prawda
język się rozdwaja
syczy bulgoce
nie ufa już słowom
to prawda
innej mowy nie ma
to jest dobry temat
innych barw już nie ma
taki to już temat
prawda
„Między wierszami wierszy” stało się dla Teatru Nie Teraz progiem teatralnej i intelektualnej dojrzałości. Dwa lata obcowania z tym spektaklem wprowadziło TNT na „szerokie wody”, przy okazji otwierając jego twórcą oczy na subkulturę teatru poststudenckiego lat 80-tych w Polsce, ale przede wszystkim uświadomiło im totalitarną naturę systemu, w którym żyli. Jak pisał Szaruga:
Największe niebezpieczeństwo ukryte jest w bibliotekach. Trzeba spalić stare gazety, trzeba palić gazety wczorajsze. Już dzisiaj wiadomo, że było nie tak jak trzeba. Było inaczej.
Jakież to aktualne…
* * *
Leszek Szaruga, urodził się 28 lutego 1946 w Krakowie jako syn poety Witolda Wirpszy oraz Marii Kureckiej, tłumaczki i pisarki. Pseudonim, którego konsekwentnie używał od 1968 roku, zaczerpnął z „Robaków” Marka Nowakowskiego. Dwa inne – „Jan Krajnik” i „Krzysztof Powoski”, pojawiały się w ramach jego współpracy z sekcją polską Radia Wolna Europa (1987-90).
Studiował na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, jednak w marcu 1968 roku został relegowany ze studiów i aresztowany za udział w protestach studenckich. Ostatecznie ukończył na tej uczelni polonistykę. Działał jako redaktor pism wydawanych w drugim obiegu, m.in. w „Wezwaniach” i „Pulsie”, publikował w „Nowej Polszy” i „Przeglądzie Politycznym” oraz w paryskiej „Kulturze”; w ostatnich latach wydawania tego pisma był tam szefem działu poezji. Wrócił na stałe do Polski w 2003 roku. Prowadził działalność akademicką, wykładając na Uniwersytecie Szczecińskim, częstochowskiej WSP i Uniwersytecie Warszawskim.
W jego dorobku są powieści: „Zdjęcie” (2008), „Podróż mego życia” (2010) i „Dane elementarne” (2014) oraz tomy poetyckie: „Wiersze” (1980), „Nie ma poezji” (1981), „Czas morowy” (1982), „Przez zaciśnięte zęby” (1986), „Mgły” (1987), „Po wszystkim” (1991), „Klucz od przepaści” (1994), „Skupienie” (1996), „Każdy jest kimś” (2000), „Panu Tadeuszowi” (2001), „Mówienia” (2004), „Życiowy wybór” (2006”), „Blag” (2008).
W roku 1986 otrzymał Nagrodę Kościelskich, a w 1999 – nagrodę literacką „Kultury”. W 2009 roku otrzymał Srebrny Medalem „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”
Przygotował: Ryszard Zaprzałka