Teatr Nie Teraz, co na pewno nie jest przypadkiem, jest rówieśnikiem (niemal co do dnia) NSZZ „Solidarność”. Ta równoległość dziania się historii wielkiej – społecznej i politycznej oraz naszej – artystycznej i teatralnej, stawiała nas wiele razy wobec wyzwań jakie przynosił czas.
W listopadzie 1981 r. w piwnicach tarnowskiego Muzeum Okręgowego mieliśmy premierę przedstawienia pt. „Butelki”. Nikt nie myślał, że po kilkunastu dniach granie tego spektaklu będzie niemożliwe, że naszą „karnawałową”, „solidarnościową” „normalność’ przerwie „stan wojenny”. „Butelki” pokazywaliśmy w anturażu wystawy zabytkowych zwierciadeł, co było wtedy dodatkową metaforą patrzenia na siebie i na to, co za oknami. Scenariusz był oparty na własnych tekstach młodych członków zespołu, a jego genezą była „prowokacja bydgoska” z wiosny tamtego roku.
W finale tytułową balladę (z późniejszej perspektywy jakby profetyczną), do słów Tomasza A. Żaka i do muzyki Doroty Galickiej, wykonywał Robert Wiśniowski. Wiele razy później, jak i dzisiaj – Tomasz Lewandowski. Oto refren tego songu:
Drzewa pola prawda i fałsz
deszcz słońce i ludzie
rzeczki dolinki i górki
i wapnem bielony napis
– przeznaczone do rozbiórki
Do tematu zniewolenia polskiego narodu przez komunistyczna juntę powróciliśmy bardzo kameralnym przedstawieniem „13 GRUDNIA – polski midrasz o zniewoleniu”. Pierwszy pokaz miał miejsce 28 listopada 2021 r. w jakże z nami zaprzyjaźnionym Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Autorem scenariusz i reżyserem był Tomasz A. Żak, który również po latach nieobecności powrócił na scenę w roli swoistego narratora. Drugą postacią tego spektaklu był nasz teatralny bard – Tomasz Lewandowski.
Nasze przedstawienie opowiada tamtą „grudniową” historię widzianą oczyma twórców Teatru Nie Teraz. To ich przeżycia, doświadczenia ludzi sztuki prowadzą nas przez czas totalitarnego zniewolenia. Punktami odniesienia dla tej inscenizacji były powstałe w tamtych pieśni. Wykorzystalismy więc pieśni i songi Teatru Nie Teraz:
– Trzynastego grudnia… (sł. Tomasz A. Żak, muz. Robert Wiśniowski);
– Butelki (sł. Tomasz A. Żak, muz. Dorota Galicka);
– Nasz teatr (sł. Tomasz A. Żak, muz. Robert Wiśniowski);
– Ekstrema blues (sł. Tomasz A. Żak, muz. Antoni Benit);
– Oddajcie Polskę Polakom (sł. Tomasz A. Żak, muz. Robert Wiśniowski);
– Europa po deszczu (sł. Tomasz A. Żak, muz. Tomasz Lewandowski);
– Ankieta (sł. i muz. Tomasz Lewandowski).
Niejako programową pieśnią tamtych czasów był song Oddajcie Polskę Polakom z takim oto refrenem:
Oddajcie Polskę Polakom, oddajcie nam co nie wasze
Oddajcie Polskę Polakom, uwierzcie to jednak jest nasze
Oddajcie Polskę Polakom, nie dajcie się długo prosić
Oddajcie Polskę Polakom, póki jeszcze chcemy prosić
I jeszcze słowo o midraszu, rozumianym jako komentująca rzeczywistość pieśń. Wedle języka hebrajskiego oznaczyło to niegdyś „badanie” wiedzy na jakiś temat. Głównie chodziło o komentowanie tekstów biblijnych za pomocą znaków, symboli i przypowieści przekazywanych z ust do ust. Mamy więc tutaj duże podobieństwo do naszych wędrownych dziadów, kojarzonych w kulturze ludowej i literackiej czasów Romantyzmu, z postacią legendarnego Wernyhory, przepowiadającego losy Rzeczpospolitej.
Przedstawienie „13 GRUDNIA” (wciąż dostępne w naszym repertuarze), to nie tylko historyczna edukacja u podstaw, ale również wyjątkowa artystyczna refleksja, estetyczne przeżycie, które daje nam dużo do myślenia. Między innymi to, że songi TNT śpiewane dzisiaj, po czterech dekadach „od tamtych wypadków”, zdają się nic nie tracić ze swej siły i… aktualności. Są niespodziewanie bardzo „na teraz”.
Ryszard Zaprzałka